دکتر عزت‌الله خامسي / دندانپزشک
 
 
گاهي بيماران از دندانپزشک خود مي‌پرسند«خانم دکتر يا آقاي دکتر از چه خمير دنداني استفاده کنم؟» پاسخ به اين سوال آسان نيست زيرا بايد ديد بيمار خمير دندان را براي چه هدف و منظوري مي‌خواهد، آيا مي‌خواهد دندانهايش سفيدترشوند يا مي‌خواهد حساسيت دندانها در مقابل سرما و گرما کم شود و يا مايل است با مصرف خميردندان بوي نامطبوع دهانش کاهش يابد و يا اينکه بالاخره مي‌خواهد دندانهايش در برابر پوسيدگي دندانها مقاومت بيشتري داشته باشند. هنوز کليه‌ي اين درخواستها در يک خمير دندان يا مايع دهان شويه جمع نيست و شايد علم اقتصاد و بازرگاني علمي که شرکتهاي توليد کننده‌ي دارو وخمير دندان دارند مانع از اين است که يک خمير دندان همه کاره باشد بلکه ترجيح مي‌دهند تنوع زياد وجود داشته باشد تا بازار فروش از رونق نيفتد.

براي توصيه‌ي خمير دندان مناسب به بيمار بايد دندانپزشک خود آگاهي از فرمول وخواص ونام مؤسسات سازنده‌ داشته باشد و براي اينکه اين امر براي همکاران آسان گردد در زير به اختصار و بسيار فشرده به بعضي خميردندانهاي پر مصرف در بازار اشاره مي‌شود و اميد اين است که اين يادآوري موجب بهره‌مندي شود.

اعمال يا وظايف خميردندان:
اولين انتظار ما از خميردندان اين است که وقتي با مسواک مناسب و روش صحيحي آن را به کار بريم بتوان سطوح قابل دسترسي دندانها را تميز و براق نمود و در حالي که حداکثر پاک کردن و برداشتن Pellicle و ذرات غذايي را انجام مي‌دهد حداقل سايش و ضرر را براي دندانها داشته باشد و در صورت لزوم با اضافه کردن مواد دارويي شيميايي يا گياهي خاصيت درماني را نيز علاوه بر خواص سفيد کردن و تميز کردن داشته باشد (Cosmetic+Therapeutic) عمل تميزکردن و تا حتي سفيد کردن رنگ دندانها را به صورت روش قبل و بعد از مسواک زدن با داروهاي رنگ کننده‌ي مينا مي‌توان نشان داد و هم به صورت ساده، شخص مي‌تواند قبل از مسواک زدن و بعد از آن دندانهاي خود را در آينه ببيند و يا در مطب مي‌توان با مواد Disclosing رنگ کننده‌ و بارفلکتومتر نتيجه‌ي مسواک زدن را مشاهده نمود. اجزاي اصلي خمير دندانها از مواد ساينده، آب، رنگ، طعم و نگاهدارنده‌ تشکيل شده است.
در زير فرمول اصلي اکثر خميردندانها رامشاهده مي‌فرماييد:

1-       مواد ساينده:             20 تا 40 درصد
2-       مواد جاذب رطوبت :     20 تا 40 درصد
3-       آب:                         20 تا 40 درصد
4-       مواد همگن کننده:       1 تا 2 درصد
5-       مواد پاک کننده‌ و ايجاد کف: 1 تا 2 درصد
6-       طعم و مزه دهنده:       1 تا 2 درصد
7-       نگاهدارنده‌‌ها:             حدود 5/0 درصد
‌8-       مواد درماني:             (درخميردندانهاي درمان کننده) 4/0 تا 1 درصد
9-       مواد رنگي:               2 درصد

حال قدرت سايندگي مواد ساينده و سفيد کننده (Abrasive) را برحسب قدرت و ميزان سايندگي آنها ملاحظه‌ مي‌فرماييد (از بيشتر تا کمتر)
1-       Zirconium silicate
2-       Flour of pumice
3-       Levigated Alumina
4-       Calcium Carbonate
5-       Dicalcium Phosphate    Anhydrous (Cahpo4)
6-       Calcium pyro phoshate
7-       Insoluble Sodium        Metaphosphate
8-       Dicalcium phosphate      dihydrate

مواد دندان شوي به اشکال مختلف تهيه مي‌شود مانند خمير پاژل، پودرومايع که خميردندان بيشترمورد استقبال قرارگرفته است زيرا مصرف ونگاهداري آن آسانتر است.

اينک اشاره‌ي کوتاهي به مواد تشکيل‌دهنده‌ي خميردندان‌ها که بيشترموردمصرف دارند مي‌شوند.

1-      مواد ساينده(abrasive): منظورموادي است که به علت خاصيت زبري که دارند سبب تميز شدن و براق يا سفيد شدن نسبي دندانها مي‌شوند که حدود 20 تا 40 درصد خميردندانها را تشکيل مي‌دهد. البته در پاک کردن دندانها علاوه بر مواد زبر و ساينده و  pH خميردندان زبري يا Hardnes مسواک نيز مؤثر است اگر چه اصولاً خمير دندانها حاوي مقادير زياد مواد ساينده‌اند و مسواک زبر توصيه نمي‌گردد به خصوص در افرادي که ناحيه‌‌ي طوق دندانهاي آنان برهنه و Cementum ديده مي‌شود مصرف مسواک زبر و خمير دندان‌هاي سفيد کننده‌ي قوي ممنوع است. انجمن دندانپزشکي ايالات متحده با استفاده از روش راديواکتيو قدرت سايندگي اين مواد را آزمايش نموده است مشکلي که در سالهاي اول اضافه نمودن فلورايد به خمير دندان‌ها پيش آمده اين بود که بيشتر مواد ساينده همانطوري که قبلاً نوشتيم داراي ترکيب کلسيم هستند و اين کلسيم با ترکيب شيميايي که به عمل مي‌آيد يون فلورايد را غيرفعال و بي‌فايده مي‌کرد و به همين دليل پس از توجه به اين موضوع خمير دندان‌هايي که در سالهاي اخير ساخته مي‌شود فاقد کربنات کلسيم هستند. در کشور سوئد از ذرات بسيار ريز آکريليک استفاده کرده‌اند که اثر پيشگيري کننده‌ي فلورايد را کمتر کاهش مي‌دهد. اکسيد سيليسيم يا سيليکا SiO2 نيز ماده‌ي‌ ساينده‌ مناسبي تشخيص داده شده است.

2-       مواد جاذب رطوبت و نگاهدارنده‌ي آب (Humectants): اين مواد به اين دليل به خمير دندانها اضافه مي‌شوند که مانع کاهش آب و سفت و سخت شدن خمير دندان مي‌گردند. از انواع اين مواد مي‌توان propylene, glycol, sorbitol, lycerol را نام برد سوربيتول پودرشيرين و بدون بو مي‌باشد که به آساني در الکل حل مي‌شود. گليسيرين به صورت مايع و پروپيلين، گلايکول (c3h3o2) مايع غليظ بي‌رنگ و بي‌بويي است که با آب و الکل به آساني مخلوط مي‌شود.

3-       همگن کننده‌ها (Binders) مواد کلوئيدي هستند که سبب ثابت نگهداشتن مواد موجود در خمير دندان و يکنواختي خمير و جدا نشدن مواد تشکيل دهنده از يکديگر است. به طوري که خمير دندان حالت يکنواختي داشته و قسمتي از آن شل و رقيق و قسمتي غليظ و خشک نباشد صمغ عربي و چند نوع صمغ ديگر که از درختان به دست مي‌آيند اين نقش را به عهده دارند. همين طور ماده‌ي شيميايي Carbomer 940 در سالهاي اخير مصرف پيدا کرده است.

4-       مواد پاک کننده detergents: نقش اين مواد در حقيقت زدودن مواد غذايي و بزاق چسبنده به دندانها و عمل آنها چون صابون بوده و کف مي‌کنند و گفته مي‌شود مواد پاک کننده‌ به تنهايي بدون مواد ساينده قادر به تميز کردن دندانها نيست. سديم لوريل سولفات به عنوان پاک کننده يا کف کننده مصرف زيادي دارد. سديم سارکوسينات نيز مصرف مي‌شود و ادعا شده اثر ضد باکتري نيز دارد ولي با وجود اين استفاده از آن در ايالات متحده‌ي آمريکا کنار گذاشته شده است زيرا احتمال اثر نامطلوب روي بافتهاي نرم دهان دارد. کارخانه‌ Scherer در آمريکا خمير دنداني براي فضانوردان ساخته به نام Nasadent که فاقد مواد کف کننده است که فرمول آن طوري توسط Shannon تهيه شده که بعد از مسواک زدن در پروازهاي فضايي، فضاپيما خمير دندان را بلع مي‌کند و احتياجي به شستشوي دهان و دندان‌ها بعد از مسواک زدن با آب نيست. اخيراً بيمارستانهاي معلولان دولت ايالات متحده (V.A.Hospitals) علاقه‌مند شدند از اين خميردندان در بيماران دچار معلوليت جسمي و ذهني (به‌خصوص Paraplegia و Quadriplegia، آمفيزم، فلج عصب صورتي) استفاده کنند.

5-       طعم و مزه‌ي مناسب (Flavors) مواد طعم‌دهنده نسبت کمي حدود 1 تا 2 درصد در خميردندانها دارد در صورتي که از نظر بازاريابي خيلي اهميت دارند. مواد طعم‌دهنده که بيشتر در آگهي‌هاي تبليغاتي در دنيا به آن اشاره مي‌کنند متنوع است. مهمترين آنها با طعم نعناع و پونه، اوکاليپتوس، ميخک، ليمو، دارچين، توت فرنگي، موز، باديان، فلفل شيرين (Pimento)، زيره و ديگر اسانس‌هاي ميوه‌ها مي‌باشد. علاوه براينها به بيشتر خمير دندانها يک نوع شيريني مصنوعي اضافه مي‌شود به نام ساکارين و يا زايليتول که طعم نسبتاً مطبوع و شيرين به خمير دندان مي‌دهند. ساکارين در گذشته در کشور ما همراه با شکر در شيريني‌پزي مورد استفاده بوده است.
کلروفرم نيز در خميردندانها وجود دارد (به طور مثال در خميردندان Close-Up يک درصد در Macleans  3 درصد، در Ultra- Brite  3 درصد). مسلماً همانطور که همکاران ارجمند مي‌دانند کلروفرم که در گذشته براي بيهوشي به کار مي‌رفت در صورتي که زياد وارد مجاري گوارشي شود ايجاد مسموميت کبدي مي‌نمايد ولي پژوهشهاي انجام شده نشان داد در حد کمي که در خمير دندان‌ها وجود دارد براي کبد زياني در بر نداشته است ولي با وجود اين مؤسسه دارو و غذاي آمريکا به خاطر ارتباط کلروفرم با سرطان مصرف کلروفرم را در محصولات زيبايي و دارويي و غذايي ممنوع کرده است و ديگر خميردندان حاوي کلروفرم لااقل در ايالات متحده و بيشتر کشورهاي اروپايي وجود ندارد.

6-       نگاهدارنده‌‌ها (Preservatives) براي اينکه خمير دندانها آلودگي ميکروبي نداشته باشند به آنها موادي نظير دي‌کلروفن، فرم آلدئيد و نظاير آن اضافه مي‌شود. مواد ديگر نظير مواد رنگي به صورت رنگهاي آبي ، قرمز، سبز، زرد، دي اکسيد تيتانيوم براي سفيدي رنگ خمير دندان به کارمي‌رود. رنگهاي به کاررفته در طيف رنگهاي مجاز مي‌باشد.
خميردندانها به صورت لوله و پمپ به حالت خمير و گاهي ژل عرضه مي‌شود.

در شماره‌ي 24 فوريه 2005 نشريه مترو در انگلستان آمده است که دانشمند ژاپني به نام دکتر Yanagishi مي‌گويد در حال بررسي جهت ساختن خمير دنداني است که داراي ميناي مصنوعي است که هنگام مسواک زدن به ميناي طبيعي پيچيده و پوسيدگي‌ها را ترميم مي‌کند و اگر اين خمير دندان به بازار بيايد و عملي شود خمير دندان موجب ترميم حفره‌هاي پوسيدگي‌هاي اوليه خواهد شد و حالت Remineralization خواهد داشت اگر چه خميردندانهاي حاوي فلورايد نيز اندکي اين کار را انجام مي‌دهند.

مشکلات بلع خمير دندان:
کودکان 2 تا 4 ساله حدود يک سوم خمير دندان رامي‌خورند (تقريباً 3/0 گرم) ولي خوشبختانه با توجه به ارتباط يوني کلسيم و فلورين به خاطر وجود فسفات کلسيم و کربناتها در خمير دندان قسمت اعظم فلورايد که براي کودک ممکن است خاصيت سمي داشته باشد جذب نمي‌شود بنابراين بلع خميردندانها در کودکان و نوجوانان و بزرگسالان نگراني ندارد.

حساسيت تماس و حساسيت عمومي نسبت به خميردندانها:
حساسيت به خمير دندانها امر عادي و شايعي نيست و خيلي به ندرت در مقابل مواد رنگي يااسانسها آلرژي ديده شده است. همين‌طور در تست‌هاي به عمل آمده در افراد معدودي در مقابل Sodium N-Lauryl Sarocosinate حساسيت به صورت قرمزي مخاط دهان مشاهده شده است.

خميردندان‌هاي طبي:
اين خمير دندانها داراي مواد دارويي هستند که براي مقاصد گوناگون توصيه مي‌شوند. در ايالات متحده براساس قوانين FDA اين خميردندانها بايد قبلاً در حيوانات آزمايشگاهي امتحان شده و سپس روي انسان مصرف و بعد از اطمينان از نداشتن عوارض به بازار عرضه گردند. همينطور توليد کنندگان موظف هستند در صورتي‌که عوارضي به آنها اعلام شود فوراً به اداره‌ي مواد غذايي و دارويي اطلاع دهند. به طور خلاصه مهمترين خمير دندانهايي که داراي خواص طبي هستند به شرح زيرمي‌باشند:

·         خمير دندانهاي حاوي آمونياک و ئوره :
نظر توليد کنندگان اين خميردندانها اين است که با توجه به تئوري ميلر (تخمير مواد قندي و ايجاد اسيدها) مواد قليايي موجود در اين دسته‌ خميردندانها اسيدهاي حاصله از تخمير مواد قندي را خنثي مي‌کنند. کارخانه‌ي‌ خميردندان سازي معروف بلوک Block نوعي از اين مواد را در خمير دنداني به نام Super Ammident ساخت ولي اين نوع خمير دندانها مورد استقبال مردم قرار نگرفت و به تدريج توليد و توزيع آنها در بازار متوقف شد هر چند سازندگان مدعي آنتي‌آنزيم و آنتي‌اسيد آنها بودند.

·         خمير دندانهاي حاوي کلروفيل:
کلروفيل که ماده‌ي‌ اصلي رنگ گياهان سبز است به عنوان Porphyrin و با تغييراتي محلول در آب شده و به صورت خمير دندان ساخته شده است. در آزمون‌هاي باليني و آزمايشگاهي نشانه‌يي از کاهش پوسيدگي دندان توسط کلروفيل ديده نشد ولي در يک مورد از چهار مورد آزمون تأثير آن روي تورم لثه و کاهش ژنژيويت مشاهده شد ولي به دلايل مذکور خميردندانهاي کلروفيل دار از ليست خميردندانهاي پذيرفته شده توسط انجمن دندانپزشکي ايالات متحده خارج گرديده است ولي هنوز يک نوع آن به نام Chloresilim در بازار فروخته مي شود.

·         خميردندانهاي داراي مواد پاد زيستي:
چندين سال قبل پنيسيلين به خميردندانها اضافه شد، به اميد آنکه سبب کاهش پوسيدگي دندانها گردد ولي در عمل حساسيت و پيدايش گونه‌هاي مقاوم به پني‌سيلين به وجود آمد و به علت رشد ميکروارگانيسم‌هاي ناخواسته به خصوص Candida Albicans و باتوجه به مهم نبودن نتيجه‌، خميردندان حاوي پنيسيلين توليد نشد. با اضافه کردن Tyrothricin کاهش پوسيدگي دندانها مشاهده شده است همينطور در حيوانات آزمايشگاهي بعضي آنتي‌بيوتيکها نظير Vancomycin, Tetracyline Streptomycin, Virgimycin, Spiramycin ,Lincomycin,Erythomycin, Bacitracinباعث کاهش پوسيدگي دندانها بوده‌اند ولي از آنها به عللي که در مورد پنيسيلين ذکر شده استفاده نمي‌شود.

·         خمير دندان حاوي :Chlorhexidine
موجب کاهش پلاک دندان و پوسيدگي دندانها شده، ترکيبات اکسيژن دار از سالها قبل به عنوان دهان شويه و ضد بوي دهان مصرف مي‌شده و خمير دنداني ساخته شده که 5/3 درصد آب اکسيژنه (H2O2) دارد سبب کاهش پلاک دندان و به خصوص ميکروبهاي غيرهوازي شده است. روي هم رفته ازخمير دندانهاي اين گروه دربازار مصرف استقبالي نشده است.

·         خمير دندانهاي حاوي فلورايد:
اين خمير دندانها توسط شوراي دارويي ADA (انجمن دندانپزشکي آمريکا) به عنوان کاهش دهنده‌ي محدود پوسيدگي دندانها شناخته شده است. خميردندانهاي اين گروه اغلب داراي فلوئور سديم فلوئورقلع، سديم مونوفلور و فسفات، و يا آمين هيدروفلورايد ارگانيک هستند. در اين جا نويسنده اجازه مي‌خواهد از نظر اهميت فلورايد در دندانپزشکي پيشگيري اشاره کوتاهي به تاريخچه‌‌ي خميردندانهاي حاوي فلورايد بنمايد.

اولين بار در سال 1892 ميلادي Sir Crichtonbrown به فلورين در دندانپزشکي اشاره کرد وميلر در سال 1938 ميلادي در مورد نقش مهم فلورايد در پيشگيري از پوسيدگي دندانها مقاله نوشت. در سال 1940 ميلادي فلورايد را به طور آزمايشي به خمير دندان اضافه کردند ولي آثاري از کاهش يا محدوديت پوسيدگي دندانها و يا تبديل هيدروکسي آپاتيت به فلور آپاتايت مشاهده نشد (درصورتي کهBlack, Drean, Mackay اثر فلورايد را بر کاهش پوسيدگي دندانها سالها قبل تأييد کرده بودند) همانطوري که اشاره شد معلوم گرديد وجود ترکيبات کلسيم به خصوص Caco3 در خمير دندانهاي حاوي فلورايد يون Ca مانع عملکرد يون F مي‌شود و پس از توجه به اين موضوع خميردندانهاي فلورايددار با هر فرمولي که تهيه شدند در کاهش پوسيدگي دندانها مؤثر بودند.

بالاخره در سال 1960 ميلادي با عنايت به روابط يون کلسيم و فلورين خميردندان آزمايشي تهيه شد که اين فرمول در سال 1964 ميلادي توسط شوراي دارويي انجمن دندانپزشکي ايالات متحده تصويب و به صورت توليد انبوه درآمده و به طوري که استفاده از خمير دندان فلورايددار رايج شد که در سال 1987 ميلادي تخمين مي‌زنند که بيش از يک ميليارد دلار خمير دندانهاي حاوي فلورايد فروخته شده است.

فرمول (Sodium Monofluro Phosphate) به مقدار 76/0 درصد يا هزار ppm فلورايد فعلاً بيش از همه مورد تأييد است و با آن حدود 25 درصد کاهش پوسيدگي مشاهده شده است. سالها در کشورهاي غرب اروپا از خمير دندانهاي Amine Fluoride استفاده کرده‌اند که در کاهش پوسيدگي دندانها مؤثر است.
NAF در خمير دندانها داراي اثر Cariostatic خوبي است ولي به علت بالا بودن غلظت فلورين در آنها بايد مواظب بلع آن در کودکان باشيم اگر چه بلع مقداري از خمير دندان در هر بار مسواک زدن خطر مسموميت ندارد. خوشبختانه امروزه در کشور ما خمير دندانهايي ساخته مي‌شود که همگي از روي فارماکوپه‌هاي بينتالمللي تهيه شده و اثر کاهش دهنده‌ي پوسيدگي آنها با خميردندانهاي خارجي فرقي ندارد.

بد نيست در پايان اين بحث اشاره کنيم به اينکه پس از روشن شدن رابطه بين مقدار فلورايد آب آشاميدني با پوسيدگي دندانها اولين بار Bibby درصدد بررسي اثر موضعي فلورايد به صورت خمير دندان برآمد و در سال 1945 به مدت دو سال سديم فلورايد را به خمير دندان اضافه کرد. در سال 1955 Muhler و در سال 1961 Keyes و گروه تحقيقاتي وي و در سال 1966 Chiler موفق نشدند از راه آزمونهاي باليني و يا آماري کاهش پوسيدگي دندانها را توسط خمير دندان حاوي فلورايد ثابت کنند زيرا همانطوري که قبلاً اشاره شد يون فلورايد توسط ساير مواد شيميايي موجود در خمير دندان غيرفعال مي‌شد.
کلسيم موجود در خمير دندانها که به عنوان ساينده و پاک کننده وجود دارد موجب عدم موفقيت و مانع تأثير فلورايد است و در سال 1965 Ericson و Torellm خمير دنداني با 2/0 درصد فلورايد و جوش شيرين (Co3HNa) ساختند که بعد از دو سال آمار آنها نشان داد که سديم فلورايد در کاهش پوسيدگي دندانها در خمير دندان مؤثر بوده است.

بي‌مورد نخواهد بود اشاره شود به اينکه درسال 1955 ميلادي خمير دنداني به نام Crest (که هنوز هم انواع آن در بازار موجود است) با 4/0 درصد SnF2 (فلوئور قلع) تهيه شد که در سال 1964 نيز ADA آن را براي فروش تأييد کرد ولي مشکلي که پيش آمد اين بود که اولاً فلوئور قلع تلخ و بد مزه است و ثانياً کمي رنگ قهوه‌يي مانند به دندانها مي‌دهد که با وجود تأثير ضد پوسيدگي آن اين دو نقص خوش آيند نبود و در نتيجه کارخانه‌ي سازنده SnF2 را حذف و به جاي Naf را قرار داد و در حال حاضر بيشتر از سديم مونوفلوروفسفات استفاده مي‌کند. تمام کارخانه‌هاي سازنده‌ي خميردندانهاي حاوي فلورايد همواره توجه داشته‌اند که غلظت يون F به اندازه‌ي‌مناسب باشد تا ضمن کاهش پوسيدگي دندانها ايجاد Fluorosis نشود.

·         خميردندانهاي ضد حساسيت:
به منظور کاهش حساسيت عاج دندان به خصوص حساسيت در ناحيه‌ي طوق دندانها مواد مختلفي را آزموده‌اند (مانند فرم آلدئيد، نيترات پتاسيم، نيترات نقره، کلرور روي، سيترات سديم، فلوئور سديم، سيليکوفلورايدسديم، کلروراسترنسيوم، بنزيل الکل و مواد ديگر). اگرچه هر کدام از اين مواد تاحدي مؤثر بوده ولي هيچکدام مشکل حساسيت دندانها را که حدود 15 درصد بيماران ما را تشکيل مي‌دهند رفع نکرده است.
به طور مثال شرکت دارويي Block بافرمول ده درصد کلروراسترنسيوم کار را شروع و خمير دندان SENSODYNE را عرضه نمود که با گليسيرين و آب و سوربيتول همراه بود و اثر آن تأييد گرديد. خمير‌دندان ديگري به نام THERMODENT با 10% کلروراسترنسيوم خمير دندان PROTECT با سيترات سديم DENQUEL با 5 درصد نيترات پتاسيم PROMISE ساخت شرکت بلک (همان سازنده‌ي سنسوداين) 5% نيترات پتاسيم.
در آزمون با دارونما به علت اينکه آستانه‌ي حس درد در افراد متفاوت است نتيجه‌ با قاطعيت کامل به دست نمي‌آيد ولي روي هم رفته اين خمير دندانها در درمان حساسيت دندانها به صورت کاهش حساسيت در مقابل سرما و گرما تا حدي مؤثر بوده‌اند و با توجه به اين نظريه که احساس درد به علت انتقال حرکت مايع داخل توبولهاي عاجي است (تئوري‌‌‌هيدروديناميک) پس شايد هر دارويي که بتواند حرکات مايع داخل توبولهاي عاج را محدود کند و يا سطح توبولها را بپوشاند مؤثر خواهد بود. امروزه نيترات پتاسيم بيشتر مصرف دارد.

·         خمير دندانهاي ضد پلاک و جرم:
اخيراً خميردندانهايي براي برداشتن پلاک وکاهش جرم بالاي‌‌‌لثه (Supra Gingival) ساخته شده است درخمير دندان ساخت کارخانه‌ Colgate و کارخانه‌Procterand Gamble و Crest Tartar Contrl که جزو پيشگامان اين نوع خمير دندانها هستند ماده‌ي مؤثر آنها 3/3 پيروفسفات است. بعضي کارخانه‌هاي ديگر عبارتند از کارخانه‌ جانسون و جانسون به نام Prevent Antitartar خميردندان AIM به نام Antitartar خميردندان Close-Up به نام TartarControl اين گروه بر جرم زير لثه تأثير ندارند و در بعضي از آنها فلورايد نيز اضافه شده است.
همينطور خميردندانهايي با مواد ساينده‌ي بيشتر براي استفاده کنندگان دخانيات (Smokers) ساخته شده است (مثل Zact به صورت خمير و ژل Topol)

·         خميردندانهاي گياهي:
در آنها از گياهان مختلف استفاده مي‌شود و اکثراً براي بوي دهان و تورم لثه توصيه مي‌شود مثل Paradontax.

·         خميردندان کودکان:
براي کودکان نيز خميردندانهايي ساخته مي شود که از نظر رنگ و طعم و مقدار فلورايد مناسب کودکان مي‌باشد (مثل Aquiafresh kids) و دهها گونه ديگر که مقدار مواد و اسانس آنها نيز تعديل و رنگ و مزه‌ي آنها افزايش يافته است.
علاوه برخواصي که به اختصاربه آن اشاره شد خمير دندانها بايد داراي بسته بندي زيبا و جالب و رنگ و طعم قابل قبول براي اکثريت مردم باشند و چه به صورت ژل يا خمير و يا به صورت لوله و پمپ فشاري که مدتي است رواج يافته بايد مصرف کننده را جذب نمايد.
براي يادآوري مجدد به استحضار مي‌رسد که دانش و صنعت خمير دندان توسعه‌ي زيادي يافته به طوري که علاوه بر موارد فوق که به اختصار به آنها اشاره شد، خمير دندانهاي حاوي کلرهگزيدين، Xylitol، جوش شيرين، Triclosan که اکثراً براي تورم لثه و ضد عفوني کردن حفره‌ي دهان مورد مصرف دارد و يا در مورد زايليتول (تهيه شده در کشور سوئد) مصرف کاهش دهنده‌ي پوسيدگي را به آن اطلاق کرده‌اند و يا خمير دندان BLEND -A-MED در آلمان که ترکيبات کاهش دهنده‌ي پوسيدگي و التهاب لثه را در آن جاي داده‌اند و نظاير ديگر نيز در بازارهاي جهان موجود است که به خاطر طولاني‌ نشدن مقاله به جزئيات آنها اشاره نشد.
خوشبختانه در کشورما تمام خميردندانهايي که به آنها اشاره شد توسط شرکتهاي مختلف ساخته و با بسته‌بندي مرغوب به بازار عرضه مي‌شود و مورد تأييد مؤسسه استاندارد کشور هستند و مي‌توان با اطمينان از آنها بهره‌مند گرديد.